Türbülans nedir? Neden olur? Türleri nelerdir?

Türbülans, bazı yolcuların uçmaktan kesinlikle nefret etmesinin ana sebeplerinin başında gelir. Kimi yolcular hızlı trenler ile hafif sarsıntıları kaldırabiliyorken, aynı yolcular uçağın gireceği bir türbülans sonucu oluşacak ufak sarsıntılara karşı daha hassas olabilir. Tüm türbülanslar aynı olmadığından, buna neden olan çeşitli sebepleri ele almak gerekir. Peki Türbülans nedir? Türbülansa sebep olan etkenler nelerdir? Kaç çeşit Türbülans vardır?

Türbülans nedir?

Bir uçağın uçmasına yardımcı olan hava akımındaki düzensizlikler sallanmalara neden olur bu sallantılara türbülans denir. Hava cepleri olarak da bilinen türbülans, geçici olarak ani bir irtifa kaybına neden olabilir.

Temiz hava türbülansı (CAT)

Federal Havacılık İdaresi (FAA), açık hava türbülansını (CAT) “bulutsuz bölgelerde meydana gelen ve uçakların şiddetli bir şekilde çarpmasına neden olan ani şiddetli türbülans” olarak tanımlar.

FAA, CAT tanımının en yaygın olarak, belirli bir mesafedeki rüzgar yönü veya hızındaki bir değişiklik olan rüzgar kesmesi ile ilişkili daha yüksek irtifa türbülansına uygulandığını ekler. 

Rüzgar kesme (sıcaklık inversiyonları)

Rüzgar kayması türbülans türü olarak belirlemenin ötesinde, sıcaklık inversiyonlarının rüzgar kayması için bir neden olabileceği bilinmektedir. (İnversiyon: Yüksek hava basıncında hafifçe ısınan havanın ağır ve soğuk hava tabakası üzerinde birikmesi ile çok tabakalı hava yapısının oluşması.)

Sıcaklık inversiyonları, kararlı alt katmanın üstteki daha sıcak katmanla karışmasını önleyen güçlü kararlılık bölgeleridir. En büyük kesme ve dolayısıyla en büyük türbülans, inversiyon tabakasının üstlerinde bulunur ve sıcaklık inversiyonlarıyla ilişkili türbülansın, genellikle Dünya yüzeyinin gece soğuması nedeniyle yüzey tabanlı bir inversiyon yaratması nedeniyle meydana gelir.

Jet akımı türbülansı, rüzgar kesmesi kapsamına girebilen ancak kendi türbülansı olarak da kategorize edilebilen başka bir terimdir. Adından da anlaşılacağı gibi, türbülans, genel rüzgar akışının bir parçası olarak dalga benzeri bir model izleyen güçlü yatay rüzgarlar olan jet akımlarından gelir. Jet akımlarının sekiz ila 15 kilometre (beş ila dokuz mil) rakımlarda meydana geldiği gözlemlenmiştir.

Konvektif (termal) türbülans

Termal türbülans, lokalize konvektif akım sütunları (yükselen bir sıcak hava sütunu) ile oluşur. Bu yükselen hava sütunları, yüzey ısıtmasından veya daha sıcak zemin üzerinde hareket eden soğuk havadan gelir.

Girdap türbülansı

Bir uçak başka bir uçağı takip ettiğinde veya arkasından geçtiğinde Wake vortex türbülansı ile karşılaşılır. İlk uçak tarafından oluşturulan kanat ucu takip girdaplarının neden olduğu, uçakların minimum ayırma mesafeleri belirlemesinin nedeni budur. Aynı zamanda, daha büyük uçakların çağrı işaretlerine, 747 veya A380’e yeterli alan verilmesi gerektiğinin başka bir göstergesi olarak “ağır” veya “süper” terimlerini eklemelerinin nedeni de budur.

Mekanik türbülans

Hava ile yer arasında sürtünme olduğu zaman mekanik türbülans oluşur. Düşük irtifalarda bulunan, genellikle düzensiz arazi ve insan yapımı nesnelerin sonucudur. Bu düzensiz arazi (yüksek binalar ve dağlar) hava akışının engellenmesine neden oldur. Yoğunluk, yüzey rüzgarının gücüne ve yüzeyin doğasına bağlı olarak değişir.

Dağ dalgası türbülansı, dağ sırtlarından rüzgar yönünde kuvvetli girdaplar meydana geldiğinde meydana gelir. Dağ dalgalarının en şiddetli mekanik türbülanslardan bazılarını ürettiği söylenir.

Ön türbülans

Bu, soğuk hava kütlesinin eğimli ön yüzeyi tarafından sıcak havanın kaldırılmasıyla gerçekleşir. İki karşıt hava kütlesi arasında sürtünmenin meydana geldiği ve ön bölgede türbülans oluşturduğu yer burasıdır. Sıcak hava nemli ve dengesiz olduğunda, daha şiddetli türbülansa yol açan gök gürültülü fırtına riski olabilir.

Yukarıdaki tanımlardan da anlaşılacağı gibi, türbülansa, çeşitli yüksekliklerde meydana gelen hem doğal hem de insan yapımı çok çeşitli olaylar neden olabilir. Türbülanstan mümkün olduğunca kaçınmak için hem pilot hem de havayolu operasyon personelinin dikkatli bir şekilde planlama yapması gerekir.